مشارکت اساس زندگی بشری است و یکی از حقوق بنیادی انسان بـه
شـمار مـی آیـد. انسان موجودی هوشیار است و بایـد آگـاه و خودهـدایت گر باشـد از
سـوی دیگـر، انـسان موجودی اجتماعی است و در جامعه به دنیا می آید، در آن زندگی می‌کنـد
و مهـارت‌هـای زندگی را در کناردیگران می آموزد و توانمند می شود.
ایده مشارکت اجتماعی در حوزه سلامت اولین بار در دهـه ۱۹۷۰مطـرح شـد. ایـن مفهوم توسط سازمان جهانی بهداشت در
کنفرانس آلماآتا در سال ۱۹۷۸مورد
تأکید قرار گرفت و به عنوان سنگ بنای دست یابی به سلامت برای انسان‌ها تا سال ۲۰۰۰واقع شد.
سازمان بهداشت جهانی معتقد
است، مـشارکت در سلامت یک نوع تعاون است که طـی آن مـردم داوطلبانـه یـا
بـه سـبب تـشویق و توجیهات می پذیرند که با مداخلات مرتبط با سلامت تعامل داشـته
باشند و بـا فـراهم کـردن نیروی کار یا دیگر منابع مورد نیـاز، منـافعی را کـسب
کننـد. مـشارکت همچنـین ابـزار توانمندسازی نیز محسوب می‌شود که از طریق آن جامعه
محلی مـسؤولیت، تـشخیص و کار برای حل مشکلات بهداشتی خود را می آموزند و برای
توسعه جامعـه خـود تـلاش می
کنند.
امروزه مشارکت اجتماعی به عنـوان جـز اساسـی سـلامت جامعـه
و برنامه های توسعه ای در آمده است. مفهوم مشارکت در سلامت اساساً از رویکـرد
مـردم محوری در اقدامات توسعه ای منشأ گرفته است و این مهم را به ذهن متبادر مـی‌سـازد
که برای ارتقای سلامت باید به اصل (با مردم ونه برای مردم) متعهد بود و بر این
اساس استراتژی هایی را اتخاذ نمود که بر دخالـت مـردم در اموراجتمـاعی و سـلامت
شـهری استوار باشد.
بارزترین سود حاصل از مشارکت اجتماعی که در منابع مختلف بـه
آن پرداختـه شـده است ارتقای حس مسؤولیت پذیری و هوشیاری مردم نسبت بـه سـلامت
فـردی و جمعـی است. مزیت دیگر آن کسب قدرت از طریق ایجاد مهارت‌های جدید و قدرت
کنترل منابع است. به واقع افراد مشارکت کننده به خود آموزش می‌دهند تا سرنوشت خـود
را کنتـرل و فرصت برابر بین خود و ارا ئه کنندگان خدمات سلامت را فراهم کنند. در
فراینـد مـشارکت در سلامت فرصت توزیع دانش سلامت در جامعه ایجاد و بـه کـسب درونـی
تبحر و تسلط در امور ارتقا دهنده سلامت عمومی ممکن منجـر می‌شود. همچنین درصد
تـأمین منابع افزایش و بار هزینه کاهش می‌یابد و امکان تجمع منابع دردسترس و
دسترسـی برابـر فراهم می‌شود؛ ضمن اینکه تخصیص منابع برای نیازمندان تسهیل می‌گردد.
شـناخت بهتـر نیازهای سلامت و رفاه مردم و ارتقای زمینه اشتغال از دیگر مزایای
مشارکت مردم در امور سلامت می‌باشد. درگیری و مشارکت فعال مردم محلی موجبات کاهش
حس حاشیه زدگی می‌شود و احساس اختیار و تسلط سازمانهای رسمی از بین می‌رود. همه
این براینـدها بـه شکل مثبت بر سلامت مردم و جامعه مؤثر است.
مشارکت در سلامت عبارت است از توافق
داوطلبانـه بـین دو یـا چنـد شریک برای همکاری به منظور دستیابی به مجموعه ای از
اهداف مشترک در حوزه سلامت و چنین همکاری هایی ممکن است به صورت خودمراقبتی،
همیاری متقابل، اقدام جمعی، همکاری های بین بخشی یا بر مبنای اتحـاد بـرای ارتقـای
سلامت شکل گیرد.
این همکاری ها ممکن است در یک دوره محدود و معطوف به یک هدف
خاص، مثل تصویب و اعلان یک قانون صورت پـذیرد، یـا بـه صـورت طولانی مدت و به
منظور دنبال کردن اهداف متعدد شکل گیرد برای ارتقای سلامت نیاز روزافزونی بـه
مشـارکت ارگـان هـای دولتـی، نهادهای مدنی و بخش خصوصی وجود دارد.
توانمندسازی جامعه :
توانمندسازی جامعه به این معناست که مشـارکت جمعـی مـردم،
فرصت جلب حمایت و تأثیر مثبت بر آنچه که قـرار اسـت بـرای آن‌ها اتفاق افتد تا
سلامت شان افزایش یابد را در اختیارشـان مـی گذارد .
الگوهای توانمندسازی جامعـه بـرای
ارتقـای سـلامت سـعی در رویارویی مناسب با تأثیر متقابل ظرفیت جامعه، سرمایه
اجتمـاعی و توانمندی مردم برای تغییر و بهبود شرایط جامعه دارد.
برخی رسیدن مردم به درک جمعی در
زمینه سلامت را کـه آثـار مهمی بر توسعه ظرفیت جامعـه بـرای یـک زنـدگی سـالم
دارد، مترادف با توانمندسازی جامعه می دانند.
توانمندسازی در حوزه سلامت، فرایندی
است که طی آن افراد ایـن قابلیت را به دست می آورنـد کـه بـر تصـمیمات و فعالیـت
هـای تاثیرگذار بر سلامت خود کنترل بیشتری داشته باشند. این فرایند را می توان در
قالب کسب مهارت ها و توانایی ها دید، یا آن را به صورت یک دیدگاه در سیاست گذاری
مد نظر قرار داد این فرایند معمولا با افزایش احساس خودکارآمدی و اعتماد به نفس
افراد همراهی دارد و مردم را قادر می سازد که نیـاز هـای خـود را بیان کنند، نظرات
خود را ابراز نمایند، راهکارهایی بـرای مشـارکت در تصمیم گیری ها بیابند، و به
فعالیت هـای سیاسـی، اجتمـاعی و فرهنگی برای رسیدن به خواسته های خود بپردازند.
منابع :
- مقاله علمی پژوهشی عوامل مرتبط با مشارکت اجتماعی
درارتقاء سلامت . نویسندگان : فرحناز
محمدی شاهبلاغی ، آمنه ستاره فروزان ،ساحل همتی، مسعود کریملو . فصلنامة علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی، سال سیزدهم، شماره ۴۸
- مشارکت برای ارتقاء عادلانه سلامت . نویسنده دکتر شهرام
رفیعی فر سرپرست دفتر آموزش و رتقای سلامت