بررسی نقش رسانه ها در توسعه سلامت

• رسانه ها بعنوان ابزار قدرتمند اطلاع رسانی در اکثر کشورها، نقش برجسته ای در توسعه سلامت جامعه ایفا می کنند.رسانه یک منبع مهم جهت انتقال پیام سلامت به همه مردم است. بخشی از رسالت رسانه ها، آگاهی بخشی عمومی و بالا بردن کیفیت  سلامت زندگی  در شهروندان است. لذا با توجه به اهمیت رسانه ها و نقش آن ها در توسعه سلامت جامعه، ما نقش رسانه ها در ارتقا و توسعه سلامت بررسی می کنیم. 
     تلاش های شتاب زده ای که در سده های اخیر برای گسترش ارتباطات بشری صورت گرفته، اثرات معکوسی بر سلامت همه انسان ها داشته و مسائل بهداشتی تازه ای را برای آنها به ارمغان آورده است.

• نتایج حاصل  از بخش تحلیل محتوا نیز حاکی از آن است که در رسانه ها میزان پرداختن به بعد جسمانی سلامت در رتبه اول قرار دارد و پس از آن، ابعاد «اجتماعی»، «روانی» و «معنوی» به ترتیب، بیشترین فراوانی و مدت زمان را به خود اختصاص داده اند. حضور و زندگی در فضای مجازی، اجتناب ناپذیر است، لذا باید مواظب آثار مثبت ومنفی در زندگی انسانها باشیم .

  آثار مثبت بهره گیری از رسانه شامل سهولت در دسترسی به خدمات، اطلاعات، افراد و…، پاسخگویی به نیازها، آنی و تعاملی بودن، فرا مرزی بودن و حذف محدودیتهای مکانی و زمانی، شخصی سازی روز افزون آنها، کمک به حوزه کسب و کار دیجیتال و فعالیت استارت آپها، امکان دسترسی آنلاین به امکانات و خدمات به ویژه خدمات آموزشی و… است. همچنین این فضا به ویژه به یاری رسانه های اجتماعی فرصتی به همگان داده تا بتوانند امکان نشر و بازنشر بیابند و نیز امکانی برای دیده و شناخته شدن، برندسازی، جذب طرفدار، تبدیل شدن به اینفلوئنسر یا تأثیرگذاران رسانه های اجتماعی و بهره گیری از مزایای آن داشته باشند.

  رواج و گسترش بهره گیری از فضای مجازی آثار منفی خود را نیز دارد، از این جمله تأثیرات آن بر فرهنگ و سبک زندگی و فضای ارتباطی حاکم در بین خانواده ها، تأثیرات منفی آن بر جریان اطلاع رسانی و خبررسانی و امکان نشر و بازنشر اخبار گمراه کننده و جعلی و سرگردانی مخاطبان در مواجهه با آنها و حتی شکل گیری جعل عمیق (از اساس جعلی) به یاری هوش مصنوعی و…، کمرنگ شدن روزافزون حریم خصوصی، تأثیرات منفی آن بر نحوه و کیفیت فعالیت کاربران و تلاش برای محبوب شدن به هر قیمت و بعضاً گرایش به اشتراک گذاری از شخصی ترین لحظات زندگی (گاه با اهداف کسب و کاری و تبلیغاتی) که گاه به لحاظ امنیتی می تواند مخاطره آمیزباشد.

  چگونگی بهره گیری از رسانه ها بستگی به عملکرد کاربران دارد ولی به هر تقدیر، این حضور، نیازمند صرف زمان برای آن است که به خصوص برای نسل های جوانتر، این زمان اختصاص یافته و صرف شده بسیار زیاد است که گاه این مسأله می تواند جسم و روح و روان آنها را تهدید کند. هر چقدر میزان پیوند و تعامل با این فضا بیشتر باشد، احتمالاین آسیب ها نیز بیشتر خواهد شد.
  

  رسانه و سلامت

  نتایج یک پژوهش داخلی نشان می‌دهد افرادی که اخبار و مطالب سلامتی را فعالانه و پیگیرانه در رسانه‌های های مورد علاقه خود دنبال می‌کنند، از سبک زندگی سالم تری برخوردارند. رسانه‌های جمعی یکی از متداول ‌ترین بسترهای ارتباطی، برای رسیدن به مخاطب انبوه و تلاش برای اصلاح، بهبود و تغییر رفتارها وسبک‌های زندگی سلامت محور هستند.

  رسانه‌های جمعی علاوه بر حضور گسترده در زندگی افراد، به عنوان منبع اصلی اطلاعات مربوط به سلامتی، اثرات مهمی بر سلامت عمومی جامعه دارند و بی تردید، در سرتاسر جهان، نقش بسیار مهمی در سلامت فردی و عمومی؛ همچنین پیشگیری از انواع بیماری‌ها ایفا می‌کنند؛ به همین دلیل منبع مهمی برای ارتقای سلامت به شمار می‌روند.

  با توجه به اهمیت محوری سلامت در زندگی انسان‌ها و همچنین نقش گسترده رسانه‌ها در اشاعه و فرهنگ‌سازی سلامت، شاید بتوان گفت؛ مسئله اساسی، آشکارسازی این نکته است که آیا رسانه‌ها به تنهایی قادرند تا سلامت فردی و اجتماعی جامعه خود را با اهداف و مأموریت‌های خود ساماندهی کنند یا در این فرایند، نیاز به هماهنگی، یک‌صدایی و همسویی کامل با متولیان سلامت و بهداشت جامعه، سازمان‌ها و وزارتخانه‌های درگیر در امر سلامت دارند؟ در این میان، رسانه‌ها چه نقشی دارند و انتخاب سبک‌های زندگی سلامت آحاد جامعه، تحت تأثیر کدام یک از متغیرهای ساختاری است.

• بیماری‌های مزمنی چون: نارسایی‌های قلبی، انواع سرطان، فشار خون و دیابت را صرفاً نمی‌توان از طریق درمان‌های پزشکی معالجه کرد بلکه برای پیشگیری و درمان قطعی آنها باید انتخاب‌های صحیحی در مسیر زندگی داشت.

  ضرورت توجه بیش از پیش به مسئله سلامت در رسانه‌ها، ارتباط مستقیمی با شناخت هرچه بیشتر این مقوله و اهمیت آن در زندگی امروزی ما دارد.

  اساس سیاست‌های سلامت محور امروز، بر پیشگیری و خود مراقبتی تکیه دارند چرا که اگر انسان‌ها یاد بگیرند با ارتقای سواد سلامتی، خود را در مقابل بیماری‌ها تجهیز کنند دیگر هزینه‌های هنگفت دارویی و اتلاف وقت و انرژی گریبان آنها را نخواهد گرفت و یا باعث کاهش آن ها خواهد بود.

  بسیاری از صاحب نظران معتقدند، هرچقدر اطلاعات افراد جامعه در عرصه سلامت بیشتر شود، شاهد بیماری کمتری خواهیم بود.

•  
• در حال حاضر آنچه در حوزه سلامت از رسانه‌های ما، به ویژه رادیو و تلویزیون، ترویج و آموزش داده می‌شود، از میان چهار بعد سلامت (جسمانی، اجتماعی، روانی و معنوی) اغلب به بعد جسمانی سلامت معطوف است که آن هم با نیاز و مصلحت آحاد جامعه تطابق چندانی ندارد؛ ضمن اینکه بر اساس سیاست‌های کلانی که برگرفته از اسناد بالادستی نظام جامع سلامت کشوراست ، هماهنگی ، سیاستگذاری و هدف‌گذاری نشده است.   

  از طرف دیگر، بر اساس نتایج به دست آمده از بخش کیفی پژوهش و مصاحبه‌های متعدد که با متولیان رسانه‌های منتخب صورت گرفته، متأسفانه با وجود سازمان‌های متعدد در عرصه سلامت و همچنین سیاست‌ها و برنامه‌های عملیاتی مشخص در اسناد بالادستی، همچنان شاهد وضعیت نامطلوبی در حوزه سلامت جامعه و افراد هستیم.

  برای مثال هیچکدام از رسانه‌های مورد بررسی اهداف و سیاست‌های اعلامی خود را به طور کامل پوشش نداده‌اند و بیشتر مطابق با میل سلیقه ، منافع ویا  اقتضائات شخصی عوامل خود (برنامه سازان و نویسندگان مطالب) عمل کرده‌اند. هیچکدام از رسانه‌های مورد بررسی، ارزیابی علمی و دقیقی از کمیت و کیفیت عملکرد خود، مطابق با اهداف و سیاست‌هایاعلامی شان نداشته‌اند.

  علاوه بر آن هیچیک از نهادهای نظارتی، برای ارزیابی کمی و کیفی پیام‌های تولید شده در حوزه سلامت، کنترل دقیقی بر روی رسانه‌های مورد بررسی نداشته‌اند. در صورتیکه در نقشه سلامت کشور، مسئولیت نظارت بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گذاشته شده است.

  همچنین سبک‌های زندگی سلامت مردم با آنچه در رسانه‌ها بازتولید می‌شود و آنچه در سیاست‌های کلان کشور در نظر گرفته شده، مطابقت ندارند و تنها ۹ درصد از پاسخگویان، سبک زندگی سالم دارند و مطابق با استانداردهای تغذیه ای رفتار می‌کنند.

  از آنجا که بین سیاست‌های اعلامی از سوی نهادهای دولتی و عملکرد آنها در طول زمان و همچنین مأموریت رسانه‌های مورد بررسی و عملکرد مردم سبک‌های زندگی سلامت پاسخگویان هیچ‌گونه همسویی و قرابت وثیقی وجود ندارد، انتظار می‌رود که رسانه‌های جمعی، به ویژه (رادیو و تلویزیون) به دلیل حاکمیتی بودن امر سلامت و مرجعیت، نفوذ و گستردگی در این خصوص دست به ابتکار عمل بزنند و با ساخت برنامه‌های خلاقانه و چالشی، نقش رسانه‌ای خود را برای صیانت از حقوق مردم در سلامت از مسئولان و متولیان سلامت کشور ایفا کنند.

تهیه و تنظیم : سبا فلاح کارشناس کارگروه تخصصی سلامت وامنیت غذایی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه